Emoties leren herkennen – Een ondubbelzinnige leidraad

Geschreven door Fabio Vinago • Liefde en relaties

Emoties herkennen en begrijpen

Emoties zijn belangrijk voor ons voortbestaan. Ze waarschuwen ons voor gevaar, zorgen ervoor dat we ons aangetrokken voelen tot wat we nodig hebben om te blijven leven en dat we ontwijken of afwijzen wat ons geen goed doet. Angst kan bijvoorbeeld heel vervelend zijn om te ervaren maar diezelfde angst zorgt ervoor dat we goed uitkijken bij het oversteken, dat we geen giftige stoffen binnenkrijgen enzovoort.

De emotie ‘angst’ dient in dergelijke gevallen als een waarschuwingssysteem dat ons helpt leven en gezond blijven. Ook boosheid kan functioneel zijn, bijvoorbeeld wanneer er een bedreigende situatie ontstaat en we onszelf, onze geliefden of onze goederen willen beschermen. Kortom: veel emoties hebben een constructieve functie.

Problemen ontstaan wanneer de emoties niet worden erkend of wanneer ze worden onderdrukt. Doordat emoties in bepaalde gevallen als ongewenst worden beschouwd, kunnen we de neiging hebben om ze te negeren of weg te stoppen. Iemand die tijdens zijn opvoeding leert dat hij niet mag huilen of op een andere manier verdriet mag tonen, kan voor de rest van zijn leven , als het maar lang genoeg wordt ingeprent, een houding ontwikkelen waarbij verdriet en tranen niet geuit mogen worden.

Het verschil tussen emotie en gevoel

Over het algemeen wordt aangenomen dat emoties niet hetzelfde zijn als gevoelens. Bij emoties wordt uitgegaan van een interne/externe prikkel die aanzet tot het ondernemen van actie (actietendens en actiebereidheid genoemd). Bij gevoelens is het verloop van prikkels geleidelijk, zodat het betreffende gevoel minder plotseling ervaren wordt. Men weet dat het gevoel er is, zonder dat er een directe actie op hoeft te volgen. Kortom: bij emoties is een actie gewenst terwijl dit niet altijd het geval is bij gevoelens.

Het ontstaan van emoties

We kunnen emoties en de reacties daarop onderverdelen in twee groepen: aangeboren en aangeleerd. De emoties zelf kunnen door iedereen op verschillende momenten worden ervaren, maar de reacties zijn per persoon verschillend. De ene mens is sneller boos dan de andere, sommige mensen schrikken van bijna alles en weer anderen zijn onverstoorbaar.

De aangeboren emoties dienen om te overleven: als we geen angst zouden voelen bij naderend gevaar, dan zouden we niets ondernemen om onszelf in veiligheid te brengen en waarschijnlijk niet lang overleven. De emoties die de overleving dienen, stammen af uit onze oorsprong. Aan de aangeboren emoties moet niets veranderd worden: die werken net als de hersenen – precies zoals ze moeten werken. Maar de reactie die we op deze aangeboren emoties hebben, is vaak aangeleerd en daarin liggen wél mogelijkheden om te veranderen.

Emoties en reacties

Vechten, vluchten, verlammen? Op alle emoties zijn verschillende reacties mogelijk en het hangt van een aantal factoren af welke reacties dat zijn: de omgeving speelt een rol, het geslacht (man of vrouw), vroegere ervaringen, cultuur enzovoort. Iemand die geleerd heeft om voor zichzelf op te komen, een moedig karakter heeft en zich niet druk maakt over wat de omgeving van hem vindt, zal op een andere manier reageren op gevaar dan iemand die angstiger aangelegd is, overdreven beschermd is opgevoed en zijn reacties afstemt op wat de omgeving belangrijk vindt. Het vermogen om constructief gebruik te maken van emoties is meestal aangeleerd: sommige mensen verlammen volledig in een bedreigende situatie, anderen komen onmiddellijk in actie. Weer anderen gaan ervandoor.

Externe en interne prikkels

Gedachten kunnen emoties opwekken, en omgekeerd kunnen we in een gedachtegang raken door onze emoties. Om je emoties te kunnen reguleren is het op zich niet belangrijk welke van deze twee volgorden wordt ervaren, maar wel wat de prikkels, de stimuli zijn die de uiteindelijke emotie en onze reactie daarop opwekken. Niet elke prikkel (stimulus) behoeft een reactie. Dat hangt van een aantal factoren af, bijvoorbeeld het karakter van degene die de prikkel ervaart.

Voor sommige mensen is een frons van de wenkbrauwen al voldoende om zich afgewezen te voelen, terwijl anderen nergens last van hebben. De manier waarop er op prikkels wordt gereageerd is dus persoonlijk en ook afhankelijk van het moment. Als je goed in je vel zit, een vrolijke bui en weinig zorgen hebt, zal je verdraagzamer reageren dan wanneer je je slecht voelt omdat je een slechte nacht achter de rug hebt.

Interne stimuli

Een interne stimulus komt van binnenuit en wordt door onszelf opgewekt. Dit is vaak een beslissing die niet bewust wordt genomen. Niet veel mensen zullen zich voornemen om zich zomaar eens flink verdrietig te gaan voelen. Er is altijd een aanleiding, en die kan variëren van een droom die in de loop van de dag doorwerkt in ons onderbewuste tot gedachten die we hebben.

De stimulus komt vanuit het zelf, zonder externe aanleiding. Van de twee mogelijke soorten stimuli (intern en extern), is de interne stimulus het meest ongrijpbaar, eenvoudigweg omdat er geen duidelijke externe aanleiding is. Het verschil zit in het al dan niet herkennen van die aanleiding. Muziek, geuren of beelden kunnen associaties oproepen met eerdere situaties zonder dat we ons daarvan bewust zijn. Het gevoel, de emoties die vervolgens optreden, komen schijnbaar vanuit het niets opzetten.

Externe stimuli

Een externe stimulus is een prikkel die van buitenaf komt en gemakkelijk herkenbaar is. Het verlies van een dierbare, een grove belediging of een ruzie met iemand uit je omgeving zijn stimuli die we meestal onmiddellijk herkennen en direct kunnen interpreteren.

Dat betekent overigens niet dat we met externe stimuli meer grip op onze reacties hebben dan met interne stimuli: het verschil zit vooral in het bewust herkennen van de prikkel. We weten op zo’n moment waar onze boosheid, ons verdriet of schuldgevoel door werd getriggerd. Dat maakt het behandelen en oplossen van belemmerende emoties eenvoudiger vanwege de duidelijke richtpunten.

Welke emoties zijn er?

In het algemeen gaat men uit van zes basisemoties, die verschillende subvormen kennen. De basisemoties zijn:

• vreugde
• woede
• verbazing
• angst
• afschuw
• verdriet

Vanuit de basisemoties kunnen verschillende subvormen worden ervaren. Vreugde kan leiden tot enthousiasme en optimisme, woede kan tot ontevredenheid en wrok leiden, enzovoort. Twijfel, zorgen, hoop, tevredenheid, verveling en veel andere subvormen zijn terug te voeren op één of meer van de zes basisemoties. Een aantal bekende emoties naast de basisemoties zijn:

• jaloezie
• afgunst
• wanhoop
• liefde
• trots
• spijt
• minachting
• hoop
• verwijt
• haat
• schaamte

Breng je emoties in kaart met de volgende 5 vragen

1. Vraagstelling: wordt mijn gemoedstoestand bepaald door een interne of externe stimulus?
2. Diep in jezelf kijken: is de manier waarop ik reageer aangeboren of aangeleerd?
3. Eerlijkheid ten opzichte van jezelf: kan ik onvoorwaardelijk eerlijk zijn tegenover mezelf en de pijnpunten herkennen die mijn reactievermogen bepalen?
4. Relativeren: kan ik relativeren of vat ik veel dingen persoonlijk op?
5. Hulp inschakelen: ben ik bereid om hulp in te schakelen zodat ik mezelf beter leer kennen en anders leer omgaan met mijn gevoelens?